Önceki konu başlığında gördüğümüz alkanlar, karbon atomları arasında sadece tek bağ kurulmasıyla oluşuyor. Zaman zaman bu zincirler üzerine, ana zincire kıyasla daha kısa zincirlerin eklendiğini görebiliyoruz. Dallanma adını verdiğimiz bu durumu, alkan zincirini adlandırırken bir şekilde belirtmemiz gerekiyor.
Not: Bu içeriği genişletilmiş haliyle video olarak da izleyebilirsiniz. Dersler başlığı altındaki Temel Malzeme Dersleri video listesine göz atmak için resme tıklayın.
Şimdi, dallanma yapan bu zincirleri nasıl adlandırdığımıza bakalım.
Yukarıdaki resimde zincir üzerinde aşağı doğru inen bir çizginin yer alması, zincirin o noktasında bir dallanma olduğunu gösteriyor. Dallanmanın tek bir ucu olduğu için, o noktaya tek bir karbon atomu eklenebileceğini alkan gösterimlerine aşina olduğumuz için artık anlayabiliyoruz. Dallanmanın ucundaki yapıyı, aşağıdaki gibi daha açık bir şekilde gösterebiliriz.
Dallanma yapan bir alkanı adlandırmak için, öncelikle dallanmaya uğramış en uzun karbon zincirinin hangisi olduğunu bulmamız gerekiyor. Burada anlamamız gereken önemli nokta şu: karşımızda peş peşe dizilmiş karbon atomlarından oluşan bir zincir var ve bu zincir bir noktada ikiye ayrılıyor. İkiye ayrılan noktadan itibaren zincirin hangi kısmını ana zincirin devamı, hangisini dallanma olarak tanımlayacağımız bizim tercihimize kalmış. Biz tercihimizi, doğal olarak, ana zinciri en uzun tutacak şekilde yapıyoruz ki, zincirin daha kısa olan kısmını bir dal olarak değerlendirebilelim. Zincirin daha uzun kısmını bulabilmek için zincirin iki ucundan başlayarak, aşağıda gösterildiği gibi, zincirdeki toplam karbon atomlarını sayıyoruz.
Yukarıdaki örnekte, solda gösterilen başlangıç noktasından başladığımızda daha uzun bir karbon zinciri elde edebildiğimizi görüyoruz. Zincir yedi karbon atomundan oluştuğuna göre, karşımızdaki molekülün heptan olduğunu anlayabiliriz. Şimdi dallanmayı nasıl adlandırdığımıza bakalım. Ana zincire eklenen bu molekülleri organik kimyada Alkil (İngilizce Alkyl) olarak adlandırıyoruz. Bu örnekte, dallanmanın ucunda tek karbon atomundan oluşan bir ek olduğunu görüyoruz. Dolayısıyla dallantının bir metan molekülü olduğunu düşünebiliriz. Her ne kadar doğru olsa da, ana zincire eklenen bu yapının bir ek olduğunu belirtmek için isminin sonundaki -an eki yerine -il ekini getiriyoruz. Dolayısıyla, bu dallanmayı metan yerine metil olarak adlandırıyoruz; bileşiğin ismini de metilheptan olarak yazıyoruz.
Fakat, hala eksik olan bir şey var: adlandırmayı tamamlamak için dallanmanın ana zincirin hangi noktasında olduğunu da belirtmemiz gerekiyor. Bunun için de, aşağıdaki resimde gösterildiği gibi, ana zincirin iki ayrı ucundan başlayarak karbon atomlarını sayıyoruz.
Bulduğumuz en düşük rakam, dallanmanın konumunu gösteriyor. Bu örnekte sağdaki şekilde saydığımızda dallanma beşinci karbon atomuna, soldaki şekilde saydığımızda ise üçüncü karbon atomuna denk geldiği için, molekülün başına daha küçük olan 3 rakamını koyarak dallanmanın konumunu belirtmiş oluyoruz. Sonuç olarak, bu örnekte gösterilen molekülü 3-metilheptan olarak adlandırıyoruz.
Halkalı zincirleri adlandırırken de aynı yöntemi kullanıyoruz. Farklı olarak, halkalı zincirlerin kapalı zincirler olmaları nedeniyle, dallanmanın hangi karbon atomuna bağlı olduğunu belirtme ihtiyacı duymuyoruz. Aşağıda, örnek olarak, farklı uzunlukta dallanmalar yapmış siklopentan moleküllerinin nasıl adlandırıldıkları gösteriliyor.
Bir sonraki konu başlığında, karbon atomları arasında birden fazla bağ kurulan moleküller üzerinde duracağız.
Devamı:
- Sonraki sayfa: Polimerler: Organik bileşiklerin adlandırılması – Alkenler
- Önceki sayfa: Polimerler: Organik bileşiklerin adlandırılması – Alkanlar
- Ana konu başlığı: Temel Malzeme Bilgisi